Cosinus i sinus kąta podwojonego\[\eqalign{\cos2\alpha &= \cos^2\alpha-\sin^2\alpha\cr \sin2\alpha &= 2\sin\alpha\cos\alpha\cr}\]
Tabela wartości funkcji trygonometrycznych podstawowych kątów
\(\alpha\) \(0\) \({\pi\over 6}\) \({\pi\over 4}\) \({\pi\over 3}\) \({\pi\over 2}\) \(\pi\) \({3\over 2}\pi\)
\(\sin\alpha\) \(0\) \({1\over 2}\) \({\sqrt{2}\over 2}\) \({\sqrt{3}\over 2}\) \(1\) \(0\) \(-1\)
\(\cos\alpha\) \(1\) \({\sqrt{3}\over 2}\) \({\sqrt{2}\over 2}\) \({1\over 2}\) \(0\) \(-1\) \(0\)
\(\text{tg}\, \alpha\) \(0\) \({\sqrt{3}\over 3}\) \(1\) \(\sqrt{3}\) \(\bigtimes\) \(0\) \(\bigtimes\)
\(\text{ctg}\, \alpha\) \(\bigtimes\) \(\sqrt{3}\) \(1\) \({\sqrt{3}\over 3}\) \(0\) \(\bigtimes\) \(0\)
Sinus i cosinus kąta skierowanego
Niech punkt \(P(x,y)\) będzie punktem leżącym na końcowym ramieniu kąta \(\alpha\in \left<0, 2\pi\right)\),
różnym od punktu \((0,0)\). Odległość punktu \(P\) od początku układu współrzędnych
oznaczamy za pomocą \(r\). Wtedy \(r=\sqrt{x^2+y^2}\) oraz:
  1. \(\sin \alpha={y\over r}\)
  2. \(\cos \alpha= {x\over r}\)

Argument liczby zespolonej

Definicja
Argumentem niezerowej liczby zespolonej \(z=a+b\:\!\mathrm{i}\) nazywamy każdą liczbę rzeczywistą \(\varphi\) spełniającą warunek \[\cases{\cos\varphi = \frac{a}{\vert z\vert} \cr \sin\varphi = \frac{b}{\vert z\vert} \cr}\] Jeżeli \(\varphi\in\left<0,2\pi\right)\), to \(\varphi\) nazywamy argumentem głównym liczby \(z\). Dodatkowo przyjmujemy, że argumentem liczby \(z=0\) jest dowolny kąt \(\varphi\in\mathbb{R}\), a jej argumentem głównym jest \(\varphi = 0\).
Argumentem głównym liczby zespolonej \(z=a+b\:\!\mathrm{i}\) jest kąt \(\zielony{\boldsymbol{\varphi}}\) skierowany od dodatniej półosi rzeczywistej do wektora wodzącego liczby \(z\), jak na poniższym rysunku.
Interpretacja geometryczna argumentu głównego liczby zespolonej. Zaznaczony został kąt pomiędzy dodatnią półosią rzeczywistą, a wektorem wodzącym liczby zespolonej z.
Argument główny liczby zespolonej \(z=a+b\:\!\mathrm{i}\)
Widzimy, że kąt skierowany \(\zielony{\boldsymbol{\varphi}}\) spełnia warunek podany w definicji argumentu liczby zespolonej \[\cases{\cos\varphi = \frac{a}{\vert z\vert} \cr \sin\varphi = \frac{b}{\vert z\vert} \cr},\] ponieważ jest on zgodny z definicją sinusa i cosinusa kąta skierowanego.
Uwaga
Dla rozróżnienia pojęć argument liczby \(z\) oznaczamy symbolem \(\mathrm{Arg}\, z\), a argument główny liczby \(z\) symbolem \(\arg z\). Z uwagi na \(2\pi\)-okresowość funkcji sinus i cosinus pomiędzy argumentem i argumentem głównym liczby zespolonej \(z\neq 0\) zachodzi następujący związek \[\mathrm{Arg}\, z = \arg z +2k\pi, \quad \text{gdzie}\quad k\in\mathbb{Z}\] Na poniższym rysunku widoczny jest argument główny \(\zielony{\boldsymbol{\arg z}}\) liczby zespolonej \(z=a+b\:\!\mathrm{i}\) oraz jeden z jej argumentów \(\czerwony{\boldsymbol{\mathrm{Arg}\, z}}\) spełniający powyższą równość dla \(k=1\).
Interpretacja geometryczna argumentu i argument głównego liczby zespolonej z.
Argument \(\mathrm{Arg}\, z\) i argument główny \(\arg z\) liczby zespolonej \(z=a+b\:\!\mathrm{i}\)
Aby bez kłopotów wyznaczać argumenty liczb zespolonych, musisz przypomnieć sobie, w jaki sposób taki problem rozwiązywany był jeszcze w szkole ponadpodstawowej, i wykazać się znajomością między innymi zasad redukcji kąta oraz wartości funkcji trygonometrycznych podstawowych kątów.
Przykład

Wyznaczymy argument główny liczby zespolonej \(z=1+\mathrm{i}\sqrt{3}\).

Ponieważ \[\vert z\vert = \sqrt{1^2+\left(\sqrt{3}\right)^2}=\sqrt{4}=2,\] to argumentem głównym liczby \(z\) jest kąt \(\varphi\in \left<0,2\pi\right)\) spełniający warunek \[\cases{\cos\varphi = \frac{a}{\vert z\vert}=\frac{1}{2} \cr \sin\varphi = \frac{b}{\vert z\vert}=\frac{\sqrt{3}}{2} \cr}\] Wiemy, że jedynym kątem z przedziału \(\left<0,2\pi\right)\) spełniającym obie równości jest kąt \(\varphi = \frac{\pi}{3}\). Zatem \(\arg z=\frac{\pi}{3}\).
Przykład

Wyznaczymy argument główny liczby zespolonej \(z=-\sqrt{12}+2\mathrm{i}\).

Ponieważ \[\vert z\vert = \sqrt{12+4}=\sqrt{16}=4,\] to argumentem głównym liczby \(z\) jest kąt \(\varphi\in \left<0,2\pi\right)\) spełniający warunek \[\cases{\cos\varphi = \frac{a}{\vert z\vert}=-\frac{\sqrt{12}}{4}=-\frac{2\sqrt{3}}{4}=-\frac{\sqrt{3}}{2} \cr \sin\varphi = \frac{b}{\vert z\vert}=\frac{2}{4}=\frac{1}{2} \cr}\] Ponieważ cosinus jest ujemny, a sinus dodatni, to kąt \(\varphi\) leży w ćwiartce II. Zatem możemy go zapisać jako \(\pi-\alpha\), gdzie \(\alpha\) jest kątem ostrym (z ćwiartki I) takim, że \(\cos \alpha=\frac{\sqrt{3}}{2}\) oraz \(\sin \alpha=\frac{1}{2}\). Wiemy, że funkcja sinus i cosinus przyjmuje takie wartości dla kąta ostrego \(\frac{\pi}{6}\), dlatego argumentem głównym liczby zespolonej \(z\) jest kąt z ćwiartki II \[\varphi\overset{\czerwony{\boldsymbol{\mathrm{II\ ćw.}}}}{=}\pi-\frac{\pi}{6}=\frac{5}{6}\pi\] Zatem \(\arg z=\frac{5}{6}\pi\).
Zadanie
Wyznacz argument główny liczby zespolonej:
  1. \(z=-2-2\:\!\mathrm{i}\)
    Aby wyznaczyć argument główny liczby zespolonej \(z\), musimy najpierw obliczyć jej moduł. \[|z|=\sqrt{4+4}=\sqrt{8}=2\sqrt{2}\] Wówczas argument główny \(\varphi\) liczby \(z\) spełnia warunek \[\cases{\cos\varphi = \frac{a}{\vert z\vert}=-\frac{2}{2\sqrt{2}}=-\frac{\sqrt{2}}{2} \cr \sin\varphi = \frac{b}{\vert z\vert}=-\frac{\sqrt{2}}{2}\cr}\] Ponieważ cosinus i sinus są ujemne, to kąt \(\varphi\) leży w ćwiartce III. Zatem możemy go zapisać jako \(\pi+\alpha\), gdzie \(\alpha\) jest kątem ostrym (z ćwiartki I) takim, że \(\cos \alpha=\frac{\sqrt{2}}{2}\) oraz \(\sin \alpha=\frac{\sqrt{2}}{2}\). Takim kątem jest kąt \(\frac{\pi}{4}\), więc \[\varphi\overset{\czerwony{\boldsymbol{\mathrm{III\ ćw.}}}}{=}\pi+\frac{\pi}{4}=\frac{5}{4}\pi\] Zatem \(\arg z=\frac{5}{4}\pi\).
  2. \(z=1-\mathrm{i}\sqrt{3}\)
    Ponieważ \[\vert z\vert = \sqrt{1+3}=\sqrt{4}=2,\] to argument główny \(\varphi\) liczby \(z\) spełnia warunek \[\cases{\cos\varphi = \frac{a}{\vert z\vert}=\frac{1}{2} \cr \sin\varphi = \frac{b}{\vert z\vert}=-\frac{\sqrt{3}}{2}\cr}\] Ponieważ cosinus jest dodatni, a sinus ujemny, to kąt \(\varphi\) leży w ćwiartce IV. Zatem możemy go zapisać jako \(2\pi-\alpha\), gdzie \(\alpha\) jest kątem ostrym (z ćwiartki I) takim, że \(\cos \alpha=\frac{1}{2}\) oraz \(\sin \alpha=\frac{\sqrt{3}}{2}\). Takim kątem jest kąt \(\frac{\pi}{3}\), dlatego argumentem głównym liczby zespolonej \(z\) jest kąt \[\varphi\overset{\czerwony{\boldsymbol{\mathrm{IV\ ćw.}}}}{=}2\pi-\frac{\pi}{3}=\frac{5}{3}\pi\] Zatem \(\arg z=\frac{5}{3}\pi\).
  3. \(z=4\:\!\mathrm{i}\)

    Moduł liczby zespolonej \(z=4\:\!\mathrm{i}\) wynosi \[\vert z\vert =\sqrt{4^2+0^2}=4,\] dlatego argument główny \(\varphi\) liczby \(z\) powinien spełniać warunek \[\cases{\cos\varphi={a\over \vert z\vert }=0\cr\sin\varphi={b\over \vert z\vert }=1\cr}\]

    Ponieważ cosinus jest równy \(0\), a sinus jest dodatni w ćwiartce I i II, to kąt \(\varphi\) leży na granicy ćwiartki I i II. Argumentem głównym liczby \(z\) jest więc kąt \[\varphi=\frac{\pi}{2}\]

    Zauważmy, że korzystając z interpretacji geometrycznej argumentu głównego liczby zespolonej, argument główny liczby urojonej \(\niebieski{\boldsymbol{z=4\:\!\mathrm{i}}}\) (położonej na dodatniej półosi urojonej) można odczytać z rysunku.
    Interpretacja geometryczna argumentu liczby zespolonej 4i.
    Zatem \(\zielony{\boldsymbol{\arg z}}=\frac{\pi}{2}\).
  4. \(z=-2\)

    Moduł liczby zespolonej \(z=-2\) wynosi \(\vert z\vert =2\). Zatem argument główny \(\varphi\) liczby \(z\) powinien spełniać warunek \[\cases{\cos\varphi={a\over \vert z\vert }=-1\cr\sin\varphi={b\over \vert z\vert }=0\cr}\]

    Ponieważ sinus jest równy \(0\), a cosinus jest ujemny w ćwiartce II i III, to kąt \(\varphi\) leży na granicy ćwiartki II i III. Argumentem głównym liczby \(z\) jest więc kąt \[\varphi=\pi\]

    Zauważmy, że korzystając z interpretacji geometrycznej argumentu głównego liczby zespolonej, argument główny liczby rzeczywistej \(\niebieski{\boldsymbol{z=-2}}\) (położonej na ujemnej półosi rzeczywistej) można odczytać z rysunku.
    Interpretacja geometryczna argumentu liczby zespolonej minus 2.
    Zatem \(\zielony{\boldsymbol{\arg z}}=\pi\).
  5. \(z=-3+3\:\!\mathrm{i}\)

    Moduł liczby zespolonej \(z=-3+3\:\!\mathrm{i}\) wynosi \(\vert z\vert =\sqrt {18}=3\sqrt 2\), dlatego argument główny \(\varphi\) liczby \(z\) powinien spełniać warunek \[\cases{\cos\varphi={a\over \vert z\vert }=\frac{-3}{3\sqrt 2}=-\frac{\sqrt 2}{2}\cr\sin\varphi={b\over \vert z\vert }=\frac{3}{3\sqrt 2}=\frac{\sqrt 2}{2}\cr}\]

    Ponieważ cosinus jest ujemny, a sinus dodatni, to kąt \(\varphi\) leży w ćwiartce II. Zatem możemy go zapisać jako \(\pi-\alpha\), gdzie \(\alpha\) jest kątem ostrym (z ćwiartki I) takim, że \(\cos \alpha=\frac{\sqrt 2}{2}\) oraz \(\sin \alpha=\frac{\sqrt{2}}{2}\). Takim kątem jest kąt \(\frac{\pi}{4}\), dlatego argumentem głównym liczby zespolonej \(z\) jest kąt \[\varphi\overset{\czerwony{\boldsymbol{\mathrm{II\ ćw.}}}}{=}\pi-\frac{\pi}{4}=\frac{3}{4}\pi\]

    Zauważmy, że korzystając z interpretacji geometrycznej argumentu głównego liczby zespolonej, argument główny liczby \(\niebieski{\boldsymbol{z=-3+3\:\!\mathrm{i}}}\) można odczytać z rysunku.
    Interpretacja geometryczna argumentu liczby zespolonej -3+3i.
    Widzimy, że liczba \(z\) jest jednym z wierzchołków kwadratu o boku długości \(3\) położonego w ćwiartce II, dlatego jej argument główny jest równy kątowi skierownemu od dodatniej półosi rzeczywistej do przekątnej tego kwadratu. Ponieważ kąt między przekątną kwadratu, a jego bokiem wynosi \(\frac{\pi}{4}\), to \[\zielony{\boldsymbol{\arg z}}=\pi-\frac{\pi}{4}=\frac{3}{4}\pi\]
Korzystając ze związku między argumentem \(\arg z\) i argumentem głównym \(\mathrm{Arg}\, z\) liczby zespolonej \(z\) oraz ich interpretacji geometrycznej, możemy odnotować następujący fakt.
Fakt (własności argumentu liczby zespolonej)
Niech \(z,z_1,z_2\in \mathbb{C}\) oraz \(n\in\mathbb{N}\). Wtedy
  1. \(\arg \bar{z}=2\pi-\arg z\)
  2. \(\arg (-z)=\left\{\begin{array}{lll}\arg z+\pi & \text{dla} &\arg z \leq \pi &\\ \arg z-\pi & \text{dla} &\arg z > \pi &\end{array}\right.\)
  3. \(\mathrm{Arg}\,(z_1\cdot z_2)= \arg z_1+ \arg z_2 \)
  4. \(\displaystyle\mathrm{Arg}\left(\frac{ z_1}{z_2}\right)= \arg z_1-\arg z_2\ \), o ile \(\ z_2\neq 0\)
  5. \(\mathrm{Arg}\, z^n = n\cdot\arg z\)
Zwróćmy uwagę na to, że w niektórych równościach występuje argument \(\mathrm{Arg}\), a nie argument główny \(\arg\). Wynika to z faktu, że suma, różnica i wielokrotność argumentów głównych może nie należeć do przedziału \(\left<0,2\pi\right)\) i nie będzie wówczas argumentem głównym, tylko argumentem iloczynu, ilorazu i potęgi liczb zespolonych. Na przykład:
  • ponieważ \(\arg (-1) + \arg (-3\:\!\mathrm{i}) = \pi + \frac{3}{2}\pi = \frac{5}{2}\pi\notin \left<0,2\pi\right)\), to suma argumentów głównych liczb zespolonych \(-1\) i \(-3\:\!\mathrm{i}\) nie jest argumentem głównym iloczynu tych liczb, dlatego \[\frac{5}{2}\pi= \arg (-1) + \arg (-3\:\!\mathrm{i}) \overset{(3)}{=}\mathrm{Arg}\, \big(-1\cdot(-3\:\!\mathrm{i})\big)\]
  • ponieważ \(\arg (2) - \arg (-3) = 0 - \pi = -\pi\notin \left<0,2\pi\right)\), to różnica argumentów głównych liczb zespolonych \(2\) i \(-3\) nie jest argumentem głównym ilorazu tych liczb, dlatego \[-\pi= \arg (2) - \arg (-3) \overset{(4)}{=}\mathrm{Arg}\, \left(\frac{2}{-3}\right)\]
  • ponieważ \(5\cdot\arg (-2) = 5\cdot\pi = 5\pi\notin \left<0,2\pi\right)\), to \(5\)-krotność argumentu głównego liczby zespolonej \(-2\) nie jest argumentem głównym \(5\)-tej potęgi tej liczby, dlatego \[5\pi = 5\cdot\arg (-2) \overset{(5)}{=}\mathrm{Arg}\, (-2)^5\]
Aby w powyższych przypadkach otrzymać argument główny, trzeba dokonać drobnej korekty, dodając lub odejmując odpowiednią wielokrotność \(2\pi\). Na przykład:
  • skoro \(\textrm{Arg}\, \big(-1\cdot(-3\:\!\mathrm{i})\big) \: \czerwony{\boldsymbol{-\: 2\pi}} = \frac{5}{2}\pi \: \czerwony{\boldsymbol{-\: 2\pi}} = \frac{\pi}{2} \in \left<0,2\pi\right)\), to zachodzi równość \[\arg \big(-1\cdot(-3\:\!\mathrm{i})\big) = \mathrm{Arg}\, \big(-1\cdot(-3\:\!\mathrm{i})\big) \: \czerwony{\boldsymbol{-\: 2\pi}} \overset{(3)}{=} \arg (-1) + \arg (-3\:\!\mathrm{i}) \: \czerwony{\boldsymbol{-\: 2\pi}} = \frac{\pi}{2}\]
  • skoro \(\mathrm{Arg}\, \left(\frac{2}{-3}\right)\: \czerwony{\boldsymbol{+\: 2\pi}}= -\pi\: \czerwony{\boldsymbol{+\:2\pi}}= \pi\in \left<0,2\pi\right)\), to zachodzi równość \[\arg \left(\frac{2}{-3}\right) = \mathrm{Arg}\, \left(\frac{2}{-3}\right) \ \czerwony{\boldsymbol{+\:2\pi}} \overset{(4)}{=} \arg (2) - \arg (-3)\: \czerwony{\boldsymbol{+\:2\pi}} =\pi\]
  • skoro \(\textrm{Arg}\, (-2)^5 \: \czerwony{\boldsymbol{-\:4\pi}} = 5\pi \: \czerwony{\boldsymbol{-\:4\pi}} = \pi\in \left<0,2\pi\right)\), to zachodzi równość \[\arg (-2)^5 = \mathrm{Arg}\, (-2)^5 \: \czerwony{\boldsymbol{-\:4\pi}} \overset{(5)}{=} 5\cdot\arg (-2)\: \czerwony{\boldsymbol{-\:4\pi}} =\pi\]
Przykład

Korzystając z własności argumentu, wyznaczymy \[\arg \big[(3+3\:\!\mathrm{i})(\sqrt{3}-\mathrm{i})\big]\]

Aby wyznaczyć argument liczby \(z=(3+3\:\!\mathrm{i})(\sqrt{3}-\mathrm{i})\), wyznaczymy najpierw argumenty główne liczb \(z_1=3+3\:\!\mathrm{i}\) oraz \(z_2=\sqrt{3}-\mathrm{i}\).

Ponieważ liczba \(z_1=3+3\:\!\mathrm{i}\) jest wierzchołkiem kwadratu o boku długości \(1\) leżącym w ćwiartce I, a jej promień wodzący to przekątna tego kwadratu, to jej argument główny \(\zielony{\boldsymbol{\arg z_1}}\overset{\czerwony{\boldsymbol{\mathrm{I\ ćw.}}}}{=}\frac{\pi}{4}\) odczytujemy z rysunku.

Interpretacja geometryczna argumentu liczby zespolonej 3+3i.

Do wyznaczenia argumentu głównego liczby \(z_2=\sqrt{3}-\mathrm{i}\) potrzebny jest jej moduł \[\left|z_2\right|=\sqrt{3+1}=2\] Wówczas argument główny \(\varphi_2\) liczby \(z_2\) spełnia warunek \[\cases{\cos\varphi_2={a_2\over \vert z_2\vert }=\frac{\sqrt{3}}{2}\cr\sin\varphi_2={b_2\over \vert z_2\vert }=-\frac{1}{2}\cr}\] Ponieważ cosinus jest dodatni, a sinus ujemny, to kąt \(\varphi_2\) leży w ćwiartce IV. Zatem \[\arg z_2=\varphi_2\overset{\czerwony{\boldsymbol{\mathrm{IV\ ćw.}}}}{=}2\pi-\frac{\pi}{6}=\frac{11}{6}\pi\] Z własności argumentu wynika, że \[\mathrm{Arg}\, z\overset{(3)}{=}\arg z_1+\arg z_2=\frac{\pi}{4}+\frac{11}{6}\pi=\frac{3+22}{12}\pi=\frac{25}{12}\pi\] Ponieważ \(\frac{25}{12}\pi\notin \left< 0,2\pi\right)\) i \(\frac{25}{12}\pi=2\pi+\frac{\pi}{12}\), to otrzymujemy \[\arg z=\frac{25}{12}\pi-2\pi=\frac{\pi}{12}\]

Zauważmy jeszcze na koniec, że po wykonaniu mnożenia liczba zespolona \(z\) przyjmuje postać algebraiczną \[z=(3+3\:\!\mathrm{i})(\sqrt{3}-\mathrm{i})=3\sqrt{3}-3\:\!\mathrm{i}+3\:\!\mathrm{i}\sqrt{3}+3=3\sqrt{3}+3+\mathrm{i}\left(3\sqrt{3}-3\right)\] Możemy więc obliczyć jej moduł \[|z|=\sqrt{\left(3\sqrt{3}+3\right)^2+\left(3\sqrt{3}-3\right)^2}=\sqrt{27+18\sqrt{3}+9+27-18\sqrt{3}+9}=\sqrt{72}=6\sqrt{2}\] oraz zapisać warunek, który spełnia jej argument główny \(\varphi\) \[\cases{\cos\varphi={a\over \vert z\vert }=\frac{3\sqrt{3}+3}{6\sqrt{2}}=\frac{\sqrt{3}+1}{2\sqrt{2}}\cr\sin\varphi={b\over \vert z\vert }=\frac{3\sqrt{3}-3}{6\sqrt{2}}=\frac{\sqrt{3}-1}{2\sqrt{2}}\cr}\] Jednak w tabeli wartości funkcji trygonometrycznych podstawowych kątów nie znajdziemy liczb: \(\frac{\sqrt{3}+1}{2\sqrt{2}}\), \(\frac{\sqrt{3}-1}{2\sqrt{2}}\) więc nie będziemy mogli dokładnie wyznaczyć miary kąta \(\varphi\). Oznacza to, że w tego typu zadaniach warto korzystać z własności argumentu, ponieważ dużo szybciej otrzymujemy rozwiązanie i rachunki są dużo prostsze.

Zadanie
Korzystając z własności argumentu, wyznacz:
  1. \(\displaystyle\arg \frac{-1+\mathrm{i}\sqrt{3}}{2-2\:\!\mathrm{i}}\)

    Aby wyznaczyć argument liczby \(z=\frac{1+\mathrm{i}\sqrt{3}}{2-2\:\!\mathrm{i}}\), wyznaczymy najpierw argumenty główne liczb \(z_1=-1+\mathrm{i}\sqrt{3}\) oraz \(z_2=2-2\:\!\mathrm{i}\).

    Do wyznaczenia argumentu głównego liczby \(z_1=-1+\mathrm{i}\sqrt{3}\) potrzebny jest jej moduł \[\left|z_1\right|=\sqrt{1+3}=2\] Wówczas argument główny \(\varphi_1\) liczby \(z_1\) spełnia warunek \[\cases{\cos\varphi_1={a_1\over \vert z_1\vert }=-\frac{1}{2}\cr\sin\varphi_1={b_1\over \vert z_1\vert }=\frac{\sqrt{3}}{2}\cr}\] Ponieważ cosinus jest ujemny, a sinus dodatni, to kąt \(\varphi_1\) leży w ćwiartce II. Zatem \[\arg z_1=\varphi_1\overset{\czerwony{\boldsymbol{\mathrm{II\ ćw.}}}}{=}\pi-\frac{\pi}{3}=\frac{2}{3}\pi\] Ponieważ liczba \(z_2=2-2\:\!\mathrm{i}\) jest wierzchołkiem kwadratu o boku długości \(2\) leżącym w ćwiartce IV, a jej promień wodzący to przekątna tego kwadratu, to jej argument główny \[\zielony{\boldsymbol{\arg z_2}}\overset{\czerwony{\boldsymbol{\mathrm{IV\ ćw.}}}}{=}2\pi-\frac{\pi}{4}=\frac{7}{4}\pi\] odczytujemy z rysunku.

    Interpretacja geometryczna argumentu liczby zespolonej 2-2i.

    Z własności argumentu wynika, że \[\mathrm{Arg}\, z\overset{(4)}{=}\arg z_1-\arg z_2=\frac{2}{3}\pi-\frac{7}{4}\pi=\frac{8-21}{12}\pi=-\frac{13}{12}\pi\] Ponieważ \(-\frac{13}{12}\pi\notin \left< 0,2\pi\right)\) i \(-\frac{13}{12}\pi=-2\pi+\frac{11}{12}\pi\), to otrzymujemy \[\arg z=-\frac{13}{12}\pi+2\pi=\frac{11}{12}\pi\]

  2. \(\arg (-4-4\:\!\mathrm{i})^{11}\)
    Ponieważ liczba \(z=-4-4\:\!\mathrm{i}\) jest wierzchołkiem kwadratu o boku długości \(4\) leżącym w ćwiartce III, a jej promień wodzący to przekątna tego kwadratu, to jej argument główny \[\zielony{\boldsymbol{\arg (-4-4\:\!\mathrm{i})}}\overset{\czerwony{\boldsymbol{\mathrm{III\ ćw.}}}}{=}\pi+\frac{\pi}{4}=\frac{5}{4}\pi\] odczytujemy z rysunku.
    Interpretacja geometryczna argumentu liczby zespolonej -4-4i.
    Z własności argumentu wynika, że \[\mathrm{Arg}\, (-4-4\:\!\mathrm{i})^{11}\overset{(5)}{=}11\cdot\arg (-1-\mathrm{i})=11\cdot\frac{5}{4}\pi=\frac{55}{4}\pi\] Ponieważ \(\frac{55}{4}\pi\notin \left< 0,2\pi\right)\) i \(\frac{55}{4}\pi=12\pi+\frac{7}{4}\pi\), to \[\arg (-4-4\:\!\mathrm{i})^{11}=\frac{55}{4}\pi-12\pi =\frac{7}{4}\pi\]
  3. \(\displaystyle\arg \frac{\overline{2+2\:\!\mathrm{i}\sqrt{3}}}{\mathrm{i}^{100}}\)
    Zaczniemy od wyznaczenia argumentu liczby \(z_1=2+2\:\!\mathrm{i}\sqrt{3}\). Ponieważ \[|z_1|=\sqrt{4+12}=4,\] to argument główny \(\varphi_1\) liczby \(z_1\) wyznaczamy z warunku \[\cases{\cos\varphi_1={a\over \vert z\vert }=\frac{1}{2}\ {\czerwony{\boldsymbol{\gt}}}\ 0\cr\sin\varphi_1={b\over \vert z\vert }=\frac{\sqrt{3}}{2}\ {\czerwony{\boldsymbol{\gt}}}\ 0\cr}\quad\Longrightarrow\quad \varphi_1\overset{\czerwony{\boldsymbol{\mathrm{I\ ćw.}}}}{=}\frac{\pi}{3}\] Zatem \[\arg z_1= \frac{\pi}{3}\quad\textrm{oraz}\quad \arg \overline {z_1}\overset{(1)}{=}2\pi-\arg z_1=\frac{5}{3}\pi\] Ponieważ liczba \(z_2=\mathrm{i}\) leży na dodatniej półosi zespolonej, to jej argument główny odczytujemy z rysunku.
    Interpretacja geometryczna argumentu liczby zespolonej i.
    Wówczas \[\zielony{\boldsymbol{\arg z_2}}=\frac{\pi}{2} \quad\textrm{oraz}\quad \arg {z_2}^{100}\overset{(5)}{=}100\cdot \frac{\pi}{2}=50\pi\] Z własności argumentu otrzymujemy \[\mathrm{Arg}\, \frac{\overline{2+2\:\!\mathrm{i}\sqrt{3}}}{\mathrm{i}^{100}}\overset{(4)}{=} \frac{5}{3}\pi-50\pi=-48\pi-\frac{\pi}{3}\notin \left< 0,2\pi\right)\] Ostatecznie otrzymujemy \[\arg \frac{\overline{2+2\:\!\mathrm{i}\sqrt{3}}}{\mathrm{i}^{100}}=-48\pi-\frac{\pi}{3}+50\pi=\frac{5}{3}\pi\]
  4. \(\displaystyle\arg \left(\frac{-1-\mathrm{i}\sqrt{3}}{\sqrt{3}+\mathrm{i}}\right)^6\)
    Z własności działań na liczbach zespolonych wynika, że \[\left(\frac{-1-\mathrm{i}\sqrt{3}}{\sqrt{3}+\mathrm{i}}\right)^6=\frac{\left(-1-\mathrm{i}\sqrt{3}\right)^6}{\left(\sqrt{3}+\mathrm{i}\right)^6},\] dlatego zaczniemy od wyznaczenia argumentu liczby \(z_1=-1-\mathrm{i}\sqrt{3}\). Ponieważ moduł liczby \(z_1=-1-\mathrm{i}\sqrt{3}\) wynosi \[|z_1|=\sqrt{1+3}=2,\] to argument główny \(\varphi_1\) liczby \(z_1\) wyznaczamy z warunku \[\cases{\cos\varphi_1={a_1\over \vert z_1\vert }=-\frac{1}{2}\ {\czerwony{\boldsymbol{\lt}}}\ 0\cr\sin\varphi_1={b_1\over \vert z_1\vert }=-\frac{\sqrt{3}}{2}\ {\czerwony{\boldsymbol{\lt}}}\ 0\cr}\quad\Longrightarrow\quad \varphi_1\overset{\czerwony{\boldsymbol{\mathrm{III\ ćw.}}}}{=}\pi+\frac{\pi}{3}=\frac{4}{3}\pi\] Wówczas \[\arg z_1=\varphi_1=\frac{4}{3}\pi\quad\textrm{oraz}\quad \mathrm{Arg}\, {z_1}^6\overset{(5)}{=}6\cdot \frac{4}{3}\pi=8\pi\] Ponieważ moduł liczby \(z_2=\sqrt{3}+\mathrm{i}\) wynosi \[|z_2|=\sqrt{3+1}=2,\] to argument główny \(\varphi_2\) liczby \(z_2\) wyznaczamy z warunku \[\cases{\cos\varphi_2={a_2\over \vert z_2\vert }=\frac{\sqrt 3}{2}\ {\czerwony{\boldsymbol{\gt}}}\ 0\cr\sin\varphi_2={b_2\over \vert z_2\vert }=\frac{1}{2}\ {\czerwony{\boldsymbol{\gt}}}\ 0\cr}\quad\Longrightarrow\quad \varphi_2\overset{\czerwony{\boldsymbol{\mathrm{I\ ćw.}}}}{=}\frac{\pi}{6}\] Wówczas \[\arg z_2=\varphi_2=\frac{\pi}{6}\quad\textrm{oraz}\quad \arg {z_2}^{6}\overset{(5)}{=}6\cdot \frac{\pi}{6}=\pi\] Z własności argumentu otrzymujemy \[\mathrm{Arg}\, \left(\frac{-1+\mathrm{i}\sqrt{3}}{\sqrt{3}+\mathrm{i}}\right)^6= \mathrm{Arg}\, \frac{\left(-1+\mathrm{i}\sqrt{3}\right)^6}{\left(\sqrt{3}+\mathrm{i}\right)^6} \overset{(4)}{=}8\pi-\pi=7\pi\notin \left< 0,2\pi\right)\] Ostatecznie otrzymujemy \[\arg \left(\frac{-1-\mathrm{i}\sqrt{3}}{\sqrt{3}+\mathrm{i}}\right)^6=7\pi-6\pi=\pi\]
Przykład

Wyznaczymy argument główny liczby zespolonej \(z=\frac{\sqrt{2+\sqrt{3}}}{2}+\frac{\sqrt{2-\sqrt{3}}}{2}\:\!\mathrm{i}\).

Ponieważ moduł liczby \(z\) wynosi \[\vert z\vert = \sqrt{\left(\frac{\sqrt{2+\sqrt{3}}}{2}\right)^2+\left(\frac{\sqrt{2-\sqrt{3}}}{2}\right)^2}=\sqrt{\frac{2+\sqrt{3}}{4}+\frac{2-\sqrt{3}}{4}}=1,\] to argument główny \(\varphi\) liczby \(z\) spełnia warunek \[\cases{\cos\varphi = \frac{a}{\vert z\vert}=\frac{\sqrt{2+\sqrt{3}}}{2} \cr \sin\varphi = \frac{b}{\vert z\vert}=\frac{\sqrt{2-\sqrt{3}}}{2}\cr}\] Ponieważ sinus i cosinus są dodatnie, to kąt \(\varphi\) jest kątem ostrym (z ćwiartki I), jednak nie znajdziemy go w tabeli wartości funkcji trygonometrycznych podstawowych kątów. Ale możemy zauważyć, że zgodnie ze wzorami trygonometrycznymi na cosinus i sinus kąta podwojonego: \[\eqalign{\cos 2\varphi &=\cos^2\varphi-\sin^2\varphi=\left(\frac{\sqrt{2+\sqrt{3}}}{2}\right)^2-\left(\frac{\sqrt{2-\sqrt{3}}}{2}\right)^2=\cr&=\frac{2+\sqrt{3}}{4}-\frac{2-\sqrt{3}}{4}=\frac{2\sqrt{3}}{4}=\frac{\sqrt{3}}{2}\cr \sin 2\varphi&=2\sin\varphi\cos\varphi={\ccancel{\fioletowy}{2}}\cdot \frac{\sqrt{2-\sqrt{3}}}{{\ccancel{\fioletowy}{2}}}\cdot \frac{\sqrt{2+\sqrt{3}}}{2}=\frac{\sqrt{4-3}}{2}=\frac{1}{2}\cr}\] Zatem kąt \(2\varphi\) należy do ćwiartki I oraz \(2\varphi=\frac{\pi}{6}\). Oznacza to, że \(\varphi=\frac{\pi}{12}\), czyli \(\arg z=\frac{\pi}{12}\).
Przykład

Wyznaczymy argument główny liczby zespolonej \(z=-\sqrt{2+\sqrt{2}}-\mathrm{i}\sqrt{2-\sqrt{2}}\).

Ponieważ moduł liczby \(z\) wynosi \[\vert z\vert = \sqrt{\left(-\sqrt{2+\sqrt{2}}\right)^2+\left(-\sqrt{2-\sqrt{2}}\right)^2}=\sqrt{2+\sqrt{2}+2-\sqrt{2}}=2,\] to argument główny \(\varphi\) liczby \(z\) spełnia warunek \[\cases{\cos\varphi = \frac{a}{\vert z\vert}=-\frac{\sqrt{2+\sqrt{2}}}{2} \cr \sin\varphi = \frac{b}{\vert z\vert}=-\frac{\sqrt{2-\sqrt{2}}}{2}\cr}\] Ponieważ cosinus i sinus są ujemne, to kąt \(\varphi\) jest kątem z ćwiartki III. Ponieważ nie znajdziemy w tabeli wartości funkcji trygonometrycznych podstawowych kątów odpowiednich wartości, to zajmiemy się kątem podwojonym \(2\varphi\), dla którego \[\eqalign{\cos 2\varphi &=\cos^2\varphi-\sin^2\varphi=\left(-\frac{\sqrt{2+\sqrt{2}}}{2}\right)^2-\left(-\frac{\sqrt{2-\sqrt{2}}}{2}\right)^2=\cr&= \frac{2+\sqrt{2}}{4}-\frac{2-\sqrt{2}}{4}=\frac{2\sqrt{2}}{4}=\frac{\sqrt{2}}{2}\cr \sin 2\varphi&=2\sin\varphi\cos\varphi={\ccancel{\fioletowy}{2}}\cdot \left(-\frac{\sqrt{2-\sqrt{2}}}{{\ccancel{\fioletowy}{2}}}\right)\cdot \left(-\frac{\sqrt{2+\sqrt{2}}}{2}\right)=\frac{\sqrt{4-2}}{2}=\frac{\sqrt{2}}{2}\cr}\] Ponieważ cosinus i sinus kąta \(2\varphi\) są dodatnie, to kąt ten leży w ćwiartce I. Jednak nie może być on równy \(\frac{\pi}{4}\), ponieważ wtedy kąt \(\varphi\) wynosiłby \(\frac{\pi}{8}\) i należałby do ćwiartki I, co jest sprzeczne z wcześniejszymi ustaleniami. Zatem musimy przyjąć, że \[2\varphi=\frac{\pi}{4}+2\pi=\frac{9}{4}\pi\] Wówczas \(\varphi=\frac{9}{8}\pi\) jest faktycznie kątem z ćwiartki III. Zatem \(\arg z =\frac{9}{8}\pi\).
Zadanie
Wyznacz argument główny liczby zespolonej:
  1. \(\displaystyle z=-2\sqrt{2-\sqrt{2}}+2\:\!\mathrm{i}\sqrt{2+\sqrt{2}}\)
    Wyznaczamy najpierw moduł liczby \(z\) \[|z|=\sqrt{4\left(2-\sqrt{2}\right)+4\left(2+\sqrt{2}\right)}=\sqrt{16}=4\] Wówczas argument główny \(\varphi\) liczby \(z\) spełnia warunek \[\cases{\cos\varphi = \frac{a}{\vert z\vert}=\frac{-2\sqrt{2-\sqrt{2}}}{4}=-\frac{\sqrt{2-\sqrt{2}}}{2} \cr \sin\varphi = \frac{b}{\vert z\vert}=\frac{2\sqrt{2+\sqrt{2}}}{4}=\frac{\sqrt{2+\sqrt{2}}}{2}\cr}\] Ponieważ cosinus jest ujemny, a sinus dodatni, to kąt \(\varphi\) jest kątem z ćwiartki II. Ponieważ nie znajdziemy w tabeli wartości funkcji trygonometrycznych podstawowych kątów odpowiednich wartości, to zajmiemy się kątem podwojonym \(2\varphi\), dla którego \[\eqalign{\cos 2\varphi &=\cos^2\varphi-\sin^2\varphi=\left(-\frac{\sqrt{2-\sqrt{2}}}{2}\right)^2-\left(\frac{\sqrt{2+\sqrt{2}}}{2}\right)^2=\cr&= \frac{2-\sqrt{2}}{4}-\frac{2+\sqrt{2}}{4}=-\frac{2\sqrt{2}}{4}=-\frac{\sqrt{2}}{2}\cr \sin 2\varphi&=2\sin\varphi\cos\varphi={\ccancel{\fioletowy}{2}}\cdot \left(\frac{\sqrt{2+\sqrt{2}}}{{\ccancel{\fioletowy}{2}}}\right)\cdot \left(-\frac{\sqrt{2-\sqrt{2}}}{2}\right)=-\frac{\sqrt{4-2}}{2}=-\frac{\sqrt{2}}{2}\cr}\] Ponieważ cosinus i sinus kąta \(2\varphi\) są ujemne, to kąt ten leży w ćwiartce III. Aby kąt \(\varphi\) był kątem z ćwiartki II, wystarczy przyjąć \[2\varphi=\pi+\frac{\pi}{4}=\frac{5}{4}\pi\] Oznacza to, że \(\varphi=\frac{5}{4}\pi\), czyli \(\arg z=\frac{5}{4}\pi\).
  2. \(\displaystyle z=\sqrt{2}+\sqrt{6}+\mathrm{i}\left(\sqrt{2}-\sqrt{6}\right)\)
    Ponieważ moduł liczby \(z=\sqrt{2}+\sqrt{6}+\mathrm{i}\left(\sqrt{2}-\sqrt{6}\right)\) wynosi \[|z|=\sqrt{\left(\sqrt{2}+\sqrt{6}\right)^2 + \left(\sqrt{2}-\sqrt{6}\right)^2}=\sqrt{2+2\sqrt{12}+6+2-2\sqrt{12}+6}=\sqrt{16}=4,\] to argument główny \(\varphi\) liczby \(z\) spełnia warunek \[\cases{\cos\varphi = \frac{a}{\vert z\vert}=\frac{\sqrt{2}+\sqrt{6}}{4} \cr \sin\varphi = \frac{b}{\vert z\vert}=\frac{\sqrt{2}-\sqrt{6}}{4}\cr}\] Ponieważ cosinus jest dodatni, a sinus ujemny, to kąt \(\varphi\) jest kątem z ćwiartki IV. Ponieważ nie znajdziemy w tabeli wartości funkcji trygonometrycznych podstawowych kątów odpowiednich wartości, to zajmiemy się kątem podwojonym \(2\varphi\), dla którego \[\eqalign{\cos 2\varphi &=\cos^2\varphi-\sin^2\varphi=\left(\frac{\sqrt{2}+\sqrt{6}}{4}\right)^2-\left(\frac{\sqrt{2}-\sqrt{6}}{4}\right)^2=\cr&= \frac{2+2\sqrt{12}+6}{16}-\frac{2-2\sqrt{12}+6}{16}=\frac{4\sqrt{12}}{16}=\frac{\sqrt{3}}{2}\cr \sin 2\varphi&=2\sin\varphi\cos\varphi=2\cdot \left(\frac{\sqrt{2}+\sqrt{6}}{4}\right)\cdot \left(\frac{\sqrt{2}-\sqrt{6}}{4}\right)=\frac{2-6}{8}=-\frac{1}{2}\cr}\] Ponieważ cosinus kąta \(2\varphi\) jest dodatni, a jego sinus ujemny, to kąt ten leży, podobnie jak kąt \(\alpha\), w ćwiartce IV. Zatem musimy przyjąć \[2\varphi=2\pi-\frac{\pi}{6}+2\pi=\frac{23}{6}\pi\] Wówczas \[\varphi=\frac{23}{12}\pi\]