Zbiory na płaszczyźnie zespolonej
Jeżeli liczba całkowita \(p\not=0\) jest pierwiastkiem wielomianu \[ W(x) = a_n x^n + a_{n-1} x^{n-1} +\ldots+ a_1 x + a_0 \] o współczynnikach całkowitych, to \(p\) jest dzielnikiem wyrazu wolnego \(a_0\).
Liczba \(x_0\) jest pierwiastkiem wielomianu \(W(x)\) wtedy i tylko wtedy, gdy istnieje wielomian \(P(x)\) taki, że \[W(x) = (x-x_0)P(x),\] czyli wielomian \(W(x)\) jest podzielny przez dwumian \(x-x_0\).
Niech \(z,z_1,z_2\in \mathbb{C}\) oraz \(n\in\mathbb{N}\). Wtedy
- \(\vert z_1\cdot z_2\vert = \vert z_1\vert \cdot \vert z_2\vert\)
- \(\displaystyle\left\vert\frac{ z_1}{z_2}\right\vert = \frac{\vert z_1\vert}{\vert z_2\vert}\), o ile \(\ z_2\neq 0\)
- \(\left\vert z^n\right\vert = |z|^n\)
- \(z\cdot \overline{z} =\vert z\vert^2\)
- \(|z|=\left|\bar{z}\right|=|-z|\)
Na płaszczyźnie zespolonej zaznaczymy zbiór \[A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \vert z-3-2\:\! \mathrm{i}\vert=2\right\}\]
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[\vert z-3-2\:\! \mathrm{i}\vert=2\] Ponieważ warunek ten dotyczy modułu, to skorzystamy z postaci algebraicznej liczby \(z\). Podstawiamy więc \(z=x+y\:\!\mathrm{i}\), gdzie \(x,y\in\mathbb{R}\), i otrzymujemy \[\vert x+y\:\!\mathrm{i}-3-2\:\! \mathrm{i}\vert=2\] \[\vert x-3+\left(y-2\right)\cdot \mathrm{i}\vert=2\] Częścią rzeczywistą liczby zespolonej \(x-3+\left(y-2\right)\cdot \mathrm{i}\) jest \(x-3\), a jej częścią urojoną jest \(y-2\). Zatem jej moduł wynosi \[\vert x-3+\left(y-2\right)\cdot \mathrm{i}\vert =\sqrt{\left(x-3\right)^2+\left(y-2\right)^2},\] a nasz warunek przyjmuje postać \[\sqrt{\left(x-3\right)^2+\left(y-2\right)^2}=2\] Podnosimy obie strony równania do kwadratu i otrzymujemy \[\left(x-3\right)^2+\left(y-2\right)^2=4\]Równanie to jest równaniem okręgu o środku \(S(3,2)\) i promieniu \(r=2\). Zatem zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.
Na płaszczyźnie zespolonej zaznaczymy zbiór \[A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \vert z-1+2\:\! \mathrm{i}\vert < 3\right\}\]
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[\vert z-1+2\cdot \mathrm{i}\vert < 3\] Ponieważ warunek ten dotyczy modułu, to skorzystamy z postaci algebraicznej liczby \(z\). Podstawiamy więc \(z=x+y\:\!\mathrm{i}\), gdzie \(x,y\in\mathbb{R}\), i otrzymujemy \[\vert x+y\:\!\mathrm{i}-1-2\:\! \mathrm{i}\vert < 3\] \[\vert x-1+\left(y+2\right)\cdot \mathrm{i}\vert < 3\] Częścią rzeczywistą liczby zespolonej \(x-1+\left(y+2\right)\cdot \mathrm{i}\) jest \(x-1\), a jej częścią urojoną jest \(y+2\). Zatem jej moduł wynosi \[\vert x-1+\left(y+2\right)\cdot \mathrm{i}\vert =\sqrt{\left(x-1\right)^2+\left(y+2\right)^2},\] a nasz warunek przyjmuje postać \[\sqrt{\left(x-1\right)^2+\left(y+2\right)^2} < 3\] Podnosimy obie strony równania do kwadratu i otrzymujemy \[\left(x-1\right)^2+\left(y+2\right)^2 < 9\]Ponieważ równanie \(\left(x-1\right)^2+\left(y+2\right)^2=9\) jest równaniem okręgu o środku \(S(1,-2)\) i promieniu \(r=3\), więc nierówność ostra \[\left(x-1\right)^2+\left(y+2\right)^2\ {\czerwony{\boldsymbol\lt}}\ 9\] opisuje wnętrze tego okręgu. Zatem zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.
Z interpretacji geometrycznej modułu liczby zespolonej oraz z powyższych przykładów wynika, że moduł różnicy liczb zespolonych oznacza odległość między odejmowanymi liczbami. Zatem:
- Rozwiązaniami równania postaci \[\vert z-z_0\vert \ \czerwony{\boldsymbol =}\ r,\quad\hbox{gdzie}\quad r\gt 0,\]
są wszystkie liczby zespolone \(z\) położone w odległości \(r\) od liczby \(z_0\), czyli leżące na okręgu o środku \(z_0\) i promieniu \(r\).
- Rozwiązaniami nierówności postaci \[\vert z-z_0\vert \ \czerwony{\boldsymbol\lt}\ r,\quad\hbox{gdzie}\quad r\gt 0,\]
są wszystkie liczby zespolone \(z\) położone wewnątrz okręgu o środku \(z_0\) i promieniu \(r\).
- Rozwiązaniami nierówności postaci \[\vert z-z_0\vert \ \czerwony{\boldsymbol\gt}\ r,\quad\hbox{gdzie}\quad r\gt 0,\]
są wszystkie liczby zespolone \(z\) położone na zewnątrz okręgu o środku \(z_0\) i promieniu \(r\).
-
\(\displaystyle A=\left\{z\in \mathbb{C}: \ \vert z+1-\mathrm{i} \vert\geq 4\right\}\)Zgodnie z powyższą uwagą, aby wyznaczyć zbiór \[A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \vert z+1-\mathrm{i} \vert\geq 4\right\},\] należy rozważyć okrąg \[\left\vert z-(-1+\mathrm{i})\right\vert = 4\] o środku \(z_0=-1+\mathrm{i}\) i promieniu \(r=4\). Wówczas nierówność nieostra \[\vert z+1-\mathrm{i} \vert\ \czerwony{\boldsymbol\ge}\ 4\] opisuje ten okrąg i jego zewnętrze, jak na poniższym rysunku.
-
\(\displaystyle A=\left\{z\in \mathbb{C}:\ \vert z-2-\mathrm{i} \vert\geq 2 \wedge \mathrm{Re}\, z =3\right\}\)
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[\vert z-2-\mathrm{i} \vert\geq 2 \quad\wedge\quad \mathrm{Re}\, z =3\]
-
Nierówność nieostra \[\vert z-(2+\mathrm{i} )\vert\ \czerwony{\boldsymbol\ge}\ 2\] opisuje okrąg o środku w \(z_0=2+\mathrm{i}\) i promieniu \(r=2\) oraz jego zewnętrze.
-
Wykorzystując postać algebraiczną liczby \(z=x+y\:\!\mathrm{i}\), gdzie \(x,y\in\mathbb{R}\), możemy zapisać równanie \(\mathrm{Re}\, z =3\) w postaci \[\mathrm{Re}\,(x+y\:\!\mathrm{i})=3\quad \Longleftrightarrow\quad x=3\] Zatem równanie to spełniają punkty leżące na prostej \(x=3\).
Zatem zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.
-
-
\(\displaystyle A=\left\{z\in \mathbb{C}:\ | z-1+\mathrm{i} |^2= 3 |z-1+\mathrm{i}|\right\}\)
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[| z-1+\mathrm{i} |^2= 3 |z-1+\mathrm{i}|\]
Po uporządkowanii równania i wyciągnięciu przed nawias \(|z-1+\mathrm{i}|\) otrzymujemy \[|z-1+\mathrm{i}|\big(|z-1+\mathrm{i}|-3\big)=0\]\[|z-1+\mathrm{i}|=0\quad\vee\quad |z-1+\mathrm{i}|=3\] Równanie \(|z-1+\mathrm{i}|=0\) opisuje \(z_0=1-\mathrm{i}\), a równanie \(|z-1+\mathrm{i}|=3\) spełniają liczby zespolone leżące na okręgu o środku \(z_0\) i promieniu \(r=3\).
Zatem zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.
-
\(\displaystyle A=\left\{z\in \mathbb{C}:\ |z|^3-6|z|^2+11|z|-6>0\right\}\)
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[|z|^3-6|z|^2+11|z|-6>0\]
Zauważmy, że po podstawieniu \(t=|z|\), gdzie \(t\geq 0\), otrzymujemy nierówność wielomianową \[t^3-6t^2+11t-6>0\]Aby ją rozwiązać, rozłożymy wielomian \(W(t)=t^3-6t^2+11t-6\) na czynniki. Ponieważ współczynniki tego wielomianu są liczbami całkowitymi, to zgodnie z twierdzeniem o pierwiastkach całkowitych takich pierwiastków wielomianu \(W(t)\) należy szukać wśród dzielników wyrazu wolnego. Dzielniki liczby \(-6\) to: \(\pm 1\), \(\pm 2\), \(\pm 3\), \(\pm 6\). Ponieważ \[ W(1)=1-6+11-6=0, \] więc \(1\) jest pierwiastkiem wielomianu \(W(t)\) i zgodnie z twierdzeniem Bezouta wielomian \(W(t)\) jest podzielny przez dwumian \(t-1\). Podzielimy wielomiany, wykorzystując schemat Hornera.
\(1\) \(-6\) \(11\) \(-6\) \(1\) \(1\) \(-5\) \(6\) \(0\) Zatem \(W(t)=(t-1)\left(t^2-5t+6\right)\), a zadaną nierówność możemy zapisać w postaci \[ (t-1)\left(t^2-5t+6\right)>0 \] Po rozłożeniu trójmianu kwadratowego \(t^2-5t+6\) na czynniki otrzymujemy \[ (t-1)(t-2)(t-3)>0 \] Rysujemy wykres wielomianu \(W(t)\). Współczynnik przy najwyższej potędze tego wielomianu jest dodatni, zatem rysowanie zaczynamy do prawej strony nad osią \(Ot\). Liczby \(1\), \(2\) i \(3\) są pierwiastkami o nieparzystej krotności, więc wykres w tych punktach przecina oś \(Ot\), jak na poniższym rysunku.
Z rysunku odczytujemy rozwiązanie nierówności \((t-1)(t-2)(t-3)>0\) \[t\in (1,2)\cup(3,\infty),\] które możemy zapisać w postaci \[1\leq t\leq 2 \quad\vee\quad t\geq 3\] Ponieważ \(t=|z|\), gdzie \(t\geq 0\), to otrzymujemy \[1\leq |z|\leq 2 \quad\vee\quad |z|\geq 3\] Podwójną nierówność \(1\leq |z|\leq 2\) spełniają liczby zespolone należące do pierścienia o środku w \(z_0=0\) i promieniach \(r_1=1\) i \(r_2=2\), a nierówność nieostra \(|z|\ \czerwony{\boldsymbol\ge}\ 3\) opisuje okrąg o środku \(z_0\) i promieniu \(r=3\) oraz zewnętrze tego okręgu.
Zatem zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.
Na płaszczyźnie zespolonej zaznaczymy zbiór \[A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ |z-3|=|z+2|\right\}\]
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[|z-3|=|z+2|\] Ponieważ warunek ten dotyczy modułu liczby zespolonej, to skorzystamy z postaci algebraicznej liczby \(z\). Podstawiamy \(z=x+y\:\!\mathrm{i}\), gdzie \(x,y\in\mathbb{R}\), i otrzymujemy \[|x+y\:\!\mathrm{i}-3|=|x+y\:\!\mathrm{i}+2|\]\[\sqrt{(x-3)^2+y^2}=\sqrt{(x+2)^2+y^2}\] Podnosimy obie strony nierówności do kwadratu i korzystamy ze wzorów skróconego mnożenia \[x^2-6x+9 +y^2 = x^2+4x+4+y^2\]\[-10x=-5\]\[x=\frac{1}{2}\] Równanie \(x=\frac{1}{2}\) opisuje prostą prostopadłą do osi \(Ox\) przechodzącą przez środek odcinka o końcach \((3,0)\) i \((-2,0)\). Zatem zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób:
Na płaszczyźnie zespolonej zaznaczymy zbiór \[A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \left|\frac{z-\mathrm{i}-2}{z+3\:\!\mathrm{i}-1}\right|> 1\right\}\]
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[\left|\frac{z-\mathrm{i}-2}{z+3\:\!\mathrm{i}-1}\right|> 1\] Korzystamy z własności modułu ilorazu \(\left|\frac{z_1}{z_2}\right|=\frac{|z_1|}{|z_2|}\) i mnożymy obie strony nierówności przez \(|z+3\:\! \mathrm{i}-1|\), zakładając, że \(z\neq 1-3\:\! \mathrm{i}\).\[\frac{|z-\mathrm{i}-2|}{|z+3\:\!\mathrm{i}-1|}> 1\]\[|z-\mathrm{i}-2|>|z+3\:\!\mathrm{i}-1|\] Ponieważ warunek ten dotyczy modułu liczby zespolonej, to skorzystamy z postaci algebraicznej liczby \(z\). Podstawiamy \(z=x+y\:\!\mathrm{i}\), gdzie \(x,y\in\mathbb{R}\), i otrzymujemy \[|x+y\:\!\mathrm{i}-\mathrm{i}-2|>|x+y\:\!\mathrm{i}+3\:\!\mathrm{i}-1|\]\[\sqrt{\left(x-2\right)^2+\left(y-1\right)^2} > \sqrt{\left(x-1\right)^2+\left(y+3\right)^2}\]Podnosimy obie strony nierówności do kwadratu i korzystamy ze wzorów skróconego mnożenia \[x^2-4x+y^2-2y+5> x^2-2x+y^2+6y+10\]\[-8y > 2x+5\]\[y < -\frac{x}{4}-\frac{5}{8}\]Nierówność \(y < -\frac{x}{4}-\frac{5}{8}\) opisuje półpłaszczyznę pod prostą \(y = -\frac{x}{4}-\frac{5}{8}\), która jest symetralną odcinka o końcach \((2,1)\) i \((1,-3)\), ale bez punktu \((1,-3)\). Zatem zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób:
Z interpretacji geometrycznej modułu liczby zespolonej oraz z powyższych przykładów wynika, że dla dwóch różnych liczb zespolonych \(z_1\) i \(z_2\):
- Rozwiązaniami równania postaci \[\vert z-z_1\vert \ \czerwony{\boldsymbol =}\ \vert z-z_2\vert \]
są wszystkie liczby zespolone \(z\) położone w jednakowej odległości od liczby \(z_1\) oraz od liczby \(z_2\), czyli leżące na symetralnej odcinka o końcach \(z_1\) i \(z_2\).
- \(\textrm{Re}(z_1)=\textrm{Re}(z_2)\), to symetralna odcinka o końcach \(z_1\) i \(z_2\) jest pozioma i ma kartezjańskie równanie \(\displaystyle y=\frac{\textrm{Im}(z_1)+\textrm{Im}(z_2)}{2}\),
- \(\textrm{Im}(z_1)=\textrm{Im}(z_2)\), to symetralna odcinka o końcach \(z_1\) i \(z_2\) jest pionowa i ma kartezjańskie równanie \(\displaystyle x=\frac{\textrm{Re}(z_1)+\textrm{Re}(z_2)}{2}\),
- Rozwiązaniami nierówności postaci \[\vert z-z_1\vert \ \czerwony{\boldsymbol\lt}\ \vert z-z_2\vert \] są wszystkie liczby zespolone \(z\) położone na półpłaszczyźnie otwartej ograniczonej symetralną odcinka o końcach \(z_1\) i \(z_2\) oraz zawierającej \(\czerwony{\boldsymbol {z_1}}\).
- Rozwiązaniami nierówności postaci \[\vert z-z_1\vert \ \czerwony{\boldsymbol\gt}\ \vert z-z_2\vert \] są wszystkie liczby zespolone \(z\) położone na półpłaszczyźnie otwartej ograniczonej symetralną odcinka o końcach \(z_1\) i \(z_2\) oraz zawierającej \(\czerwony{\boldsymbol {z_2}}\).
-
\(\displaystyle A=\left\{z\in \mathbb{C}: \ {\vert z-2\:\!\mathrm{i}\vert \over \vert z+\mathrm{i}\vert}=1 \wedge \mathrm{Im}\, (z\:\!\mathrm{i}) >1\right\}\)
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[{\vert z-2\:\!\mathrm{i}\vert \over \vert z+\mathrm{i}\vert}=1 \quad\wedge\quad \mathrm{Im}\, (z\:\!\mathrm{i}) >1\]
-
Przy założeniu, że \(z\neq -\mathrm{i}\), równanie \[{\vert z-2\:\!\mathrm{i}\vert \over \vert z+\mathrm{i}\vert}=1\] możemy zapisać w postaci \[\vert z-2\:\!\mathrm{i}\vert = \vert z+\mathrm{i}\vert\] Zgodnie z powyższą uwagą opisuje ono symetralną odcinka o końcach \(z_1=2\:\!\mathrm{i}\) i \(z_2=-\mathrm{i}\), czyli prostą o równaniu \(y=\frac{1}{2}\).
-
Wykorzystując postać algebraiczną liczby \(z=x+y\:\!\mathrm{i}\), gdzie \(x,y\in\mathbb{R}\), możemy zapisać nierówność \(\mathrm{Im}\, (z\:\!\mathrm{i}) >1\) w postaci \[\mathrm{Im}\,\big[(x+y\:\!\mathrm{i})\:\!\mathrm{i}\big]>1\quad \Longleftrightarrow\quad \mathrm{Im}\,(x\:\!\mathrm{i}-y)>1 \quad \Longleftrightarrow\quad x>1\] Zatem nierówność \(\mathrm{Im}\, (z\:\!\mathrm{i}) >1\) spełniają liczby zespolone leżące na półpłaszczyźnie otwartej położonej na prawo od prostej \(x=1\).
Zatem zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.
-
-
\(\displaystyle A=\left\{z\in \mathbb{C}: \ \frac{|z-1|}{|z+3|}<1 \wedge \frac{4}{|z|}\geq \left|\bar{z}\right| \right\}\)
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[\frac{|z-1|}{|z+3|}<1 \quad\wedge\quad \frac{4}{|z|}\geq \left|\bar{z}\right|\]
-
Zakładamy, że \(z\neq 3\), i mnożymy obie strony nierówności \(\frac{|z-1|}{|z+3|}<1\) przez \(|z+3|\) \[|z-1|<|z+3|\] Ponieważ \(z_1=1\) spełnia otrzymaną nierówność, to jej rozwiązaniem są wszystkie liczby zespolone \(z\) położone na półpłaszczyźnie otwartej leżącej po prawej stronie symetralnej odcinka o końcach \(z_1=1\) i \(z_2=-3\).
-
Ponieważ \(|z|=\left|\bar{z}\right|\), to nierówność \(\frac{4}{|z|}\geq \left|\bar{z}\right|\) możemy zapisać w postaci \[\frac{4}{|z|}\geq |z|\] Zakładamy, że \(|z|\neq 0\), i mnożymy obie strony nierówności przez \(|z|\) \[4\geq |z|^2\] Ponieważ \(|z|>0\), to \[0<|z|\leq 2\] Ta podwójna nierówność opisuje okrąg o środku \(z_0=0\) i promieniu \(r=2\) wraz z jego wnętrzem, ale bez \(z_0\).
Zatem zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.
-
-
\(\displaystyle A=\left\{z\in \mathbb{C}: \ \frac{|z|}{|z-1|}=2 \right\}\)
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[\frac{|z|}{|z-1|}>2\]
Zakładamy, że \(z\neq 1\), i mnożymy obie strony nierówności przez \(|z-1|\) \[|z|=2|z-1|\] Podstawiamy \(z=x+y\:\!\mathrm{i}\), gdzie \(x,y\in\mathbb{R}\), i otrzymujemy \[|x+y\:\!\mathrm{i}|=2|x+y\:\!\mathrm{i}-1|\]\[\sqrt{x^2+y^2}=2\sqrt{(x-1)^2+y^2}\]Podnosimy obie strony nierówności do kwadratu \[x^2+y^2=4\left[(x-1)^2+y^2\right]\] \[x^2+y^2=4\left[x^2-2x+1+y^2\right]\]\[x^2+y^2=4x^2-8x+4+4y^2\]\[3x^2-8x+4+3y^2=0\ \Big/:3\]\[x^2-\frac{8}{3}x+\frac{4}{3}+y^2= 0\]\[\left(x-\frac{4}{3}\right)^2-\frac{16}{9}+\frac{4}{3} +y^2= 0\]\[\left(x-\frac{4}{3}\right)^2+y^2= \frac{4}{9}\] Otrzymane równanie opisuje okrąg o środku w punkcie \(\left(\frac{4}{3},0\right)\) i promieniu \(r=\frac{2}{3}\).
Zatem zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.
-
\(\displaystyle A=\left\{z\in \mathbb{C}: \ |z|+\mathrm{Re}\, (z\mathrm{i})< 1 \right\}\)
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[|z|+\mathrm{Re}\, (z\mathrm{i})< 1\]
Podstawiamy \(z=x+y\:\!\mathrm{i}\), gdzie \(x,y\in\mathbb{R}\), i otrzymujemy \[|x+y\:\!\mathrm{i}|+\mathrm{Re}\, \big[(x+y\:\!\mathrm{i})\mathrm{i})\big] < 1\]\[|x+y\:\!\mathrm{i}|+\mathrm{Re}\, (x\:\!\mathrm{i}-y) < 1\]\[\sqrt{x^2+y^2}-y < 1\]\[\sqrt{x^2+y^2} < y+1\]Aby powyższa nierówność nie była sprzeczna, musi być spełniony warunek \(y\geq -1\). Zakładamy więc, że \(y\geq -1\), i podnosimy obie strony nierówności do kwadratu \[x^2+y^2 <y^2+2y+1\] \[-2y< -x^2+1\ \Big/:(-2)\]\[y> \frac{1}{2}x^2-\frac{1}{2}\] Otrzymana nierówność nieostra \(y\ {\czerwony{\boldsymbol\gt}}\ \frac{1}{2}x^2-\frac{1}{2}\) opisuje część płaszczyzny leżącą nad parabolą o równaniu \(y=\frac{1}{2}x^2-\frac{1}{2}\).
Zatem zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.
Na płaszczyźnie zespolonej zaznaczymy zbiór \[A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \arg z = \frac{\pi}{3}\right\}\]
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[\arg z = \frac{\pi}{3}\] Ponieważ \(\arg z\) oznacza argument główny liczby zespolonej \(z\), to musi być to kąt z przedziału \(\left<0,2\pi\right)\). Skoro kąt \(\frac{\pi}{3}\) spełnia ten warunek, to do zbioru \(A\) należą wszystkie liczby zespolone \(z\), dla których \[\arg z =\frac{\pi}{3}\]Zwróćmy jeszcze szczególną uwagę na liczbę zespoloną \(z_0=0\). Wiemy, że jej argumentem głównym jest kąt \(0\), który nie jest równy \(\frac{\pi}{3}\), dlatego liczba \(z_0=0\) nie należy do zbioru \(A\).Aby narysować zbiór \[A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \arg z = \frac{\pi}{3}\right\},\] należy więc rozważyć półprostą o początku \(z_0=0\) nachyloną pod kątem \(\frac{\pi}{3}\) do dodatniej półosi rzeczywistej, której równanie zespolone ma postać\[\arg z = \frac{\pi}{3}\] Zatem zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.
Na płaszczyźnie zespolonej zaznaczymy zbiór \[A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \arg z \geq \frac{5}{6}\pi\right\}\]
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[ \arg z \geq \frac{5}{6}\pi\]
Ponieważ \(\arg z\) oznacza argument główny liczby zespolonej \(z\), to musi być to kąt z przedziału \(\left<0,2\pi\right)\). Zatem do zbioru \(A\) należą wszystkie liczby zespolone \(z\), dla których \[\arg z\in \left< \frac{5\cdot \pi}{6},\, 2\cdot \pi\right)\]Zwróćmy jeszcze szczególną uwagę na liczbę zespoloną \(z_0=0\). Wiemy, że jej argumentem głównym jest kąt \(0\), który nie należy do przedziału \(\left< \frac{5\cdot \pi}{6},\, 2\cdot \pi\right)\), dlatego liczba \(z_0=0\) nie należy do zbioru \(A\).
Aby narysować zbiór \[A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \arg z \geq \frac{5}{6}\pi\right\},\] należy więc rozważyć półprostą o początku \(z_0=0\) nachyloną pod kątem \(\frac{5}{6}\pi\) do dodatniej półosi rzeczywistej, której równanie zespolone ma postać\[\arg z = \frac{5}{6}\pi\] Wówczas nierówność \(\arg z \geq \frac{5}{6}\pi\) opisuje część płaszczyzny zespolonej położoną pomiędzy półprostą o równaniu \(\arg z = \frac{5}{6}\pi\), a dodatnią półosią rzeczywistą, bez \(z_0=0\), ale wraz z tą półprostą. Zatem zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.
Z interpretacji geometrycznej argumentu głównego wynika, że argument główny liczby zespolonej \(z\) jest kątem należącym do przedziału \(\left\lt 0,2\pi\right)\) skierowanym od dodatniej półosi rzeczywistej do promienia wodzącego liczby \(z\). Zatem:
- Rozwiązaniami równania postaci \[\arg z\ \czerwony{\boldsymbol =}\ \varphi,\quad\hbox{gdzie}\quad\varphi\in\left\lt 0,2\pi\right),\] są wszystkie liczby zespolone \(z\), leżące na półprostej o początku \(z_0=0\) nachylonej pod kątem \(\varphi\) do dodatniej półosi rzeczywistej. W szczególności jeżeli:
- \(\varphi = 0\), to jest to półprosta domknięta, ponieważ \(\arg z_0=0=\varphi\),
- \(\varphi \neq 0\), to jest to półprosta otwarta, ponieważ \(\arg z_0=0\neq \varphi\).
- Rozwiązaniami nierówności postaci \[\arg z\ \czerwony{\boldsymbol\lt}\ \varphi,\quad\hbox{gdzie}\quad \varphi\in(0,2\pi),\] są wszystkie liczby zespolone \(z\) położone w kącie skierowanym, którego ramieniem początkowym jest dodatnia półoś rzeczywista, a ramieniem końcowym jest półprosta o równaniu \(\arg z = \varphi\) wraz z ramieniem początkowym i liczbą \(z_0=0\), ale bez ramienia końcowego.
- Rozwiązaniami nierówności postaci \[\arg z\ \czerwony{\boldsymbol\gt}\ \varphi,\quad\hbox{gdzie}\quad \varphi\in(0,2\pi),\] są wszystkie liczby zespolone \(z\) położone w kącie skierowanym, którego ramieniem początkowym jest półprosta o równaniu \(\arg z = \varphi\), a ramieniem końcowym jest dodatnia półoś rzeczywista, bez żadnego z tych ramion.
Na płaszczyźnie zespolonej zaznaczymy zbiór \[A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \arg (z-\mathrm{i}) \lt \frac{5}{4}\pi\right\}\]
Widzimy, że zbiór \(A\) jest przesunięciem o wektor \([0,1]\) wodzący liczby \(z_0=\niebieski{\boldsymbol{\mathrm{i}}}\) zbioru \[B=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \arg (z)\ \czerwony{\boldsymbol\lt}\ \frac{5}{4}\pi\right\}\] Wiemy, że zbiór \(B\) zawiera wszystkie liczby zespolone \(z\) tworzące kąt skierowany, którego ramieniem początkowym jest dodatnia półoś rzeczywista, a ramieniem końcowym jest półprosta o równaniu \(\arg z = \frac{5}{4}\pi\) wraz z ramieniem początkowym i liczbą \(z_0=0\), ale bez ramienia końcowego. Dlatego zbiór \(A\) możemy zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej jako kąt skierowany od dodatniej półosi rzeczywistej przesuniętej o wektor \([0,1]\) do półprostej o równaniu \(\arg (z-\niebieski{\boldsymbol{\mathrm{i}}}) = \frac{5}{4}\pi\) wraz z przesuniętą dodatnią półosią rzeczywistą i liczbą \(z_0=\niebieski{\boldsymbol{\mathrm{i}}}\) w następujący sposób.-
\(\displaystyle A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \arg (-\mathrm{i}z) \ge \frac{3}{4}\pi \ \wedge\ \mathrm{Im}\, (2z)\gt 2\right\}\)
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[\arg (-\mathrm{i}z) \ge \frac{3}{4}\pi \ \wedge\ \textrm{Im}\, (2z)\gt 2\]
- Rozważymy najpierw warunek \[\arg (-\mathrm{i}z) \ge \frac{3}{4}\pi\] Ponieważ argument główny to kąt z przedziału \(\left<0,2\pi\right)\), to warunek \(\arg (-\mathrm{i}z) \ge \frac{3}{4}\pi\) możemy zapisać w postaci \[\frac{3}{4}\pi\leq\arg (-\mathrm{i}z)\lt 2\pi\] Wówczas \[\frac{3}{4}\pi+2k\pi\leq\mathrm{Arg}\, (-\mathrm{i}z)\lt 2\pi+2k\pi, \quad \text{gdzie}\quad k\in \mathbb{Z}\] Ponieważ z własności argumentu iloczynu liczb zespolonych wynika, że \[\mathrm{Arg}\, (-\mathrm{i}z)=\arg(-\mathrm{i})+\arg z=\frac{3}{2}\pi+\arg z,\] to otrzymujemy podwójną nierówność \[\frac{3}{4}\pi+2k\pi\leq \frac{3}{2}\pi+\arg z\lt 2\pi+2k\pi \ \Big/\; -\frac{3}{2}\pi\]\[-\frac{3}{4}\pi+2k\pi\leq \arg z\lt \frac{\pi}{2}+2k\pi\] Wstawiamy \(k=0,1\) i otrzymujemy \[-\frac{3}{4}\pi\leq \arg z\lt \frac{\pi}{2}\quad \vee\quad \frac{5}{4}\pi\leq \arg z\lt \frac{5}{2}\pi\]Po uwzględnieniu zakresu dla argumentu głównego otrzymujemy \[0\leq \arg z\lt \frac{\pi}{2}\quad \vee\quad\frac{5}{4}\pi\leq \arg z\lt 2\pi\]
- Rozważymy teraz warunek \[\mathrm{Im}\, (2z)\gt 2\] Wykorzystując postać algebraiczną liczby \(z=x+y\:\!\mathrm{i}\), gdzie \(x,y\in\mathbb{R}\), możemy zapisać nierówność \(\mathrm{Im}\, (2z)\gt 2\) w postaci \[\mathrm{Im}\,(2x+2y\:\!\mathrm{i})\gt 2\quad \Longleftrightarrow\quad 2y\gt 2\quad \Longleftrightarrow\quad y\gt 1\]
-
\(\displaystyle A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \frac{\pi}{2}\lt \arg \frac{z}{1+\mathrm{i}} \lt \pi \right\}\)
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[\frac{\pi}{2}\lt \arg \frac{z}{1+\mathrm{i}} \lt \pi\]
Wówczas \[\frac{\pi}{2}+2k\pi\lt \mathrm{Arg}\, \frac{z}{1+\mathrm{i}} \lt \pi+2k\pi, \quad \text{gdzie}\quad k\in \mathbb{Z}\] Ponieważ z własności argumentu ilorazu liczb zespolonych wynika, że \[\mathrm{Arg}\, \frac{z}{1+\mathrm{i}}=\arg z-\arg (1+\mathrm{i})=\arg z -\frac{\pi}{4},\] to otrzymujemy podwójną nierówność \[\frac{\pi}{2}+2k\pi\lt \arg z -\frac{\pi}{4} \lt \pi+2k\pi\ \Big/\; +\frac{\pi}{4}\]\[\frac{3}{4}\pi+2k\pi\lt \arg z\lt \frac{5}{4}\pi+2k\pi\] Wstawiamy \(k=0\) i otrzymujemy \[\frac{3}{4}\pi\lt \arg z\lt \frac{5}{4}\pi\]
Zatem zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.
-
\(\displaystyle A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \frac{\pi}{2}\lt \arg z^3 \leq \pi\ \wedge\ 2\le |\bar z|\lt 4\right\}\)
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[\frac{\pi}{2}\lt \arg z^3 \leq \pi\quad \wedge\quad 2\le |\bar z|\lt 4\]
- Rozważymy najpierw warunek \[\frac{\pi}{2}\lt \arg z^3 \leq \pi,\] z którego dostajemy podwójną nierówność \[\frac{\pi}{2}+2k\pi\lt \mathrm{Arg}\, z^3 \leq \pi+2k\pi, \quad \text{gdzie}\quad k\in \mathbb{Z}\] Ponieważ z własności argumentu potęgi liczby zespolonej wynika, że \[\mathrm{Arg}\, z^3=3\arg z,\] to otrzymujemy \[\frac{\pi}{2}+2k\pi\lt 3\arg z \leq \pi+2k\pi\ \Big/\; :3\] \[\frac{\pi}{6}+\frac{2}{3}k\pi\lt \arg z\leq \frac{\pi}{3}+\frac{2}{3}k\pi\] Wstawiamy \(k=0,1,2\) i otrzymujemy \[\frac{\pi}{6}\lt \arg z\leq \frac{\pi}{3}\quad \vee\quad \frac{5}{6}\pi\lt \arg z\leq \pi\quad \vee\quad\frac{3}{2}\pi\lt \arg z\leq \frac{5}{3}\pi\]
- Rozważymy teraz warunek \[2\le |\bar z|\lt 4\] Z własności modułu liczby zespolonej wynika, że \[|z|=|\bar{z}|\] Zatem warunek \[2\le |\bar z|\lt 4\] jest równoważny z warunkiem \[2\le |z|\lt 4\] i opisuje pierścień o środku \(z_0=0\) i promieniach \(r_1=\sqrt{2}\) i \(r_2=2\) wraz z okręgiem o środku \(z_0=0\) i promieniu \(r_1\).
-
\(\displaystyle A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \arg (z+\mathrm{i}) \gt \pi\ \wedge\ |2z+4|\gt 4\right\}\)
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[\arg (z+\mathrm{i}) > \pi\ \wedge\ |2z+4|\gt 4\]
- Rozważymy najpierw warunek \[\arg (z+\mathrm{i}) > \pi\] Ponieważ argument główny to kąt należący do przedziału \(\left<0,2\pi\right)\), to \[\pi <\arg (z+\mathrm{i}) < 2\pi\] Zatem otrzymana podwójna nierówność opisuje obszar, który powstaje z przesunięcia o wektor \([0,-1]\) obszaru leżącego między półprostą o równaniu \(\arg z=\pi\), a dodatnią półosią rzeczywistą.
- Rozważymy teraz warunek \[|2z+4|\gt 4\] Z własności własności modułu iloczynu wynika, że \[|2z+4|=|2|\cdot|z+2|=2|z+2|\] Zatem warunek \[|2z+4|\gt 4\] jest równoważny z warunkiem \[|z+2|\gt 2\] i opisuje zewnętrze okręgu o środku \(z_0=-2\) i promieniu \(r=2\).
Na płaszczyźnie zespolonej zaznaczymy zbiór \[A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \mathrm{Re}\,z^3>0\right\}\] W tym celu skorzystamy z postaci trygonometrycznej liczby zespolonej \(z=|z|\left(\cos\varphi+\mathrm{i}\sin\varphi\right)\), gdzie \(\varphi\in\mathbb{R}\), wzoru de Moivre'a dla \(n=3\) oraz definicji części rzeczywistej \(\mathrm{Re}\, z\) liczby zespolonej. Otrzymujemy wówczas warunek \[\mathrm{Re}\,\big[|z|\left(\cos\varphi+\mathrm{i}\sin\varphi\right)\big]^3>0\]\[\mathrm{Re}\,\left[|z|^3\left(\cos 3\varphi+\mathrm{i}\sin 3\varphi\right)\right]>0\]\[|z|^3\cos 3\varphi> 0\]Aby powyższa nierówność była spełniona, liczba \(z\) musi być różna od \(0\). Zakładamy więc, że \(|z|>0\), i dzielimy obie strony nierówności przez \(|z|^3\gt 0\), nie zmieniając przy tym kierunku nierówności \[\cos 3\varphi> 0\] Wykorzystujemy wykres funkcji cosinus, aby rozwiązać nierówność trygonometryczną \[-\frac{\pi}{2}+2k\pi\lt 3\varphi\lt \frac{\pi}{2}+2k\pi\ \Big/:3\]\[-\frac{\pi}{6}+\frac{2}{3}k\pi\lt \varphi\lt\frac{\pi}{6}+\frac{2}{3}k\pi\] Wstawiamy \(k=0,1,2\) i otrzymujemy \[-\frac{\pi}{6}\lt \varphi\lt\frac{\pi}{6}\quad \vee\quad \frac{\pi}{2}\lt \varphi\lt\frac{5}{6}\pi\quad \vee\quad \frac{7}{6}\pi\lt \varphi\lt\frac{3}{2}\pi\] Zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można więc zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.
-
\(\displaystyle A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \mathrm{Im}\,z^2\leq 0\right\}\)
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[\mathrm{Im}\,z^2\leq 0\]
Wykorzystujemy postać trygonometryczną liczby zespolonej \(z=|z|\left(\cos\varphi+\mathrm{i}\sin\varphi\right)\), gdzie \(\varphi\in\mathbb{R}\), wzór de Moivre'a dla \(n=2\) oraz definicję części urojonej \(\mathrm{Im}\, z\) liczby zespolonej i otrzymujemy warunek \[\mathrm{Im}\,\left[|z|\left(\cos\varphi+\mathrm{i}\sin\varphi\right)\right]^2\leq 0\] \[\mathrm{Im}\,\left[|z|^2\left(\cos 2\varphi+\mathrm{i}\sin 2\varphi\right)\right]\leq 0\] \[|z|^2\sin 2\varphi\leq 0\] \[|z|^2=0\quad\vee\quad \sin 2\varphi\leq 0\] Z wykresu funkcji sinus odczytujemy rozwiązanie nierówności trygonometrycznej \[z=0\quad\vee\quad \pi+2k\pi\leq 2\varphi\leq 2\pi+2k\pi\ \Big/:2\] \[z=0\quad\vee\quad \frac{\pi}{2}+k\pi\leq \varphi\leq \pi+k\pi\] Wstawiamy \(k=0,1\) i otrzymujemy \[z=0\quad\vee\quad \frac{\pi}{2}\leq \varphi\leq \pi \quad\vee\quad \frac{3}{2}\pi\leq \varphi\leq 2\pi\]
Zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można więc zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.
-
\(\displaystyle A=\left\{ z\in\mathbb{C}:\ \mathrm{Im}\,z^4\geq 0 \ \wedge\ |z-1|<|z+3|\right\}\)
Liczby zespolone \(z\) należące do zbioru \(A\) powinny spełniać warunek \[\mathrm{Im}\,z^4\geq 0 \quad \wedge\quad |z-1|<|z+3|\]
- Aby rozwiązać nierówność \(\mathrm{Im}\,z^4\geq 0\), wykorzystamy postać trygonometryczną liczby zespolonej \(z=|z|\left(\cos\varphi+\mathrm{i}\sin\varphi\right)\), gdzie \(\varphi\in\mathbb{R}\), wzór de Moivre'a dla \(n=4\) oraz definicję części urojonej \(\mathrm{Im}\, z\) liczby zespolonej \[\mathrm{Im}\,\left[|z|\left(\cos\varphi+\mathrm{i}\sin\varphi\right)\right]^4\geq 0\] \[\mathrm{Im}\,\left[|z|^4\left(\cos 4\varphi+\mathrm{i}\sin 4\varphi\right)\right]\geq 0\] \[|z|^4\sin 4\varphi\geq 0\] \[|z|=0\quad\vee\quad \sin 4\varphi\geq 0\] Z wykresu funkcji sinus odczytujemy rozwiązanie nierówności trygonometrycznej \[|z|=0\quad\vee\quad 2k\pi\leq 4\varphi \le\pi+2k\pi\ \Big/:4\] \[z=0\quad\vee\quad \frac{k}{2}\pi\leq \varphi\le \frac{\pi}{4}+\frac{k}{2}\pi\] Wstawiamy \(k=0,1,2,3\) i otrzymujemy \[z=0\quad\vee\quad 0\leq \varphi \leq\frac{\pi}{4} \quad\vee\quad \frac{\pi}{2}\leq \varphi \leq\frac{3}{4}\pi \quad\vee\quad \pi\leq \varphi \leq\frac{5}{4}\pi \quad\vee\quad \frac{3}{2}\pi\leq \varphi \leq\frac{7}{4}\pi\]
-
Rozwiązaniami nierówności ostrej \(|z-1|<|z+3|\) są wszystkie liczby zespolone \(z\) położone na półpłaszczyźnie otwartej ograniczonej symetralną odcinka o końcach \(z_1=1\) i \(z_2=-3\) oraz zawierającej \(z_1\), czyli położone na prawo od prostej \(\displaystyle x=\frac{\textrm{Re}(z_1)+\textrm{Re}(z_2)}{2}=-1\).
Zbiór \(\niebieski{\boldsymbol A}\) można więc zaznaczyć na płaszczyźnie zespolonej w następujący sposób.